Professor Marc Hooghe zet onze identiteit onder druk

Maatschappelijk tegenstellingen kunnen overbrugd worden als we zoeken naar wat ons  bindt, stelt de Leuvense professor Marc Hooghe. Dat is echter niet zonder gevaar voor de eigen mentale gezondheid, zal een beetje psycholoog aanvoeren.
Vlaming, Belg, Europeaan en wereldburger: we zijn het allemaal tegelijk volgens Marc Hooghe. En dat is een goede zaak, oppert de Leuvense professor politieke wetenschappen. Door een veelheid aan identiteiten vinden we altijd wel raakpunten met de vreemde, vijandige andere. Een dergelijke ‘complexe gelaagdheid’ laat dus toe maatschappelijke problemen die te reduceren zijn tot identiteitscrisissen, te ontmijnen. “Door de overlappingen ontstaan vormen van solidariteit en identificatie over de breuklijnen heen, waardoor de tegenstellingen nooit absoluut kunnen worden”, schrijft hij daarover in De Standaard.

Marc Hooghe, professor politieke wetenschappen aan de K.U.Leuven
“Door de overlappingen ontstaan vormen van solidariteit en identificatie over de breuklijnen heen, waardoor de tegenstellingen nooit absoluut kunnen worden”

Met dit standpunt zet Hooghe een filosofische identiteitstraditie voort waar voornamelijk de naam van Richard Rorty mee verbonden is. Wat beiden kenmerkt om de relatie van het ik tot zichzelf idealiter te modelleren, is het gebruik en de promotie van ‘ironie’. Dat is het innerlijke onvermogen van het subject om zichzelf au sérieux te nemen (gedachte ontleend aan Rudi Visker). De ironicus is dan degene die zichzelf vanuit zichzelf niet als absoluut ervaart en daardoor openstaat voor het andere-dan-zichzelf. Wat hij is en hoe hij is: dat is toevallig, een speling van het lot, beseft hij. Het had evengoed anders kunnen zijn.
Toch zit in die existentiële willekeur tegelijk iets van een dwingelandij, een heilig moeten. Concreet gemaakt: geboren in een bepaalde gemeenschap worden we opgedragen te zijn, te handelen en te spreken volgens de regels, de gebruiken en de taal van die samenleving die ons fundamenteel kneedt en vormgeeft. Die bepaaldheid kan een mens op geen enkele manier volledig onder de mat schuiven. Onmogelijk. Wie het toch probeert, verminkt zichzelf en wordt een ander-ondanks-zichzelf. Wie daarin zelfs te ver gaat, sterft.
Paradoxaal uitgedrukt is ironie dus het milde besef van de noodzaak (wie we zijn) in het toeval (wat ons doet zijn).
Totalitaire zelf
Op dat vermogen doet Hooghe een beroep. Ontvlambare tegenstellingen tussen het ik en de andere wil hij neutraliseren door de stelligheid van de eigen identiteit te ironiseren, tijdelijk tussen haakjes te zetten. Dat wil zeggen: door het niet als onoverbrugbaar, als fataal voor te stellen. Zit onze Vlaamse zelf in de weg om een (politiek) compromis te vinden? Wel, raadt de professor aan, zoek eerder dat wat verbindt dan scheidt: een gedeeld Belgisch verleden of ergens een gemeenschappelijk Europees element. De kruisverbanden die zo worden gelegd, werpen als het ware een dam op tegen het gevaar van het oprukkende, totalitaire zelf. De herkenning van het zelf in de andere, mogelijk gemaakt door de openheid in het ironiserende ik, stimuleert het zelf om zichzelf te temperen, meer specifiek dat hitsige deel dat niet gelijkt op de andere waarin het zich op een afstand gespiegeld ziet.
Is dat een goede suggestie van Hooghe? Ze is zeker waardevol, bruikbaar en intelligent. Maar zomaar van iemand eisen dat hij zijn identiteit (ten dele) opgeeft, is niet zonder gevaar. En wel om meerdere reden.
Hamlet
Er zijn momenten in het bestaan waarop het onmogelijk is net dat ene opstandige deel van de identiteit in te tomen, omdat het sterker is dan onszelf. Dat is het verhaal van Hamlet en Antigone. Voor het land en voor de prins van Denemarken zelf was het beter geweest als hij zijn nonkel Claudius had erkend als rechtmatige opvolger en de volgende koning. Maar dat kon Hamlet eenvoudigweg niet, omdat ‘iets’ in hem, tegen het algemeen en persoonlijk belang in, de opstand leidde –beter gezegd: de opstand sleurde Hamlet mee. Dat ‘iets’ is een amalgaam van diverse redenen en motivaties: vaderliefde die gewroken moet worden ondanks gevaar voor eigen leven, het hoog houden van de eer van de familie ondanks de politieke chaos die daar mogelijk op volgt… Zaken dus die in Hamlet energie opwekten die hij, eenmaal woekerend, nauwelijks of niet meer kon controleren. Vandaar ook zijn waanzin. Vandaar ook de scrupuleusheid waarmee hij als een seriemoordenaar te werk ging.
Net hetzelfde bij Antigone, de dochter van Oedipus. Nadat de blinde koning afstand deed van zijn troon brak er een gevecht uit tussen zijn twee zonen Eteocles en Polynices. De eerste weigerde na een jaar regeren zijn plaats af te staan aan de tweede, wat de afspraak was. Daarop besloot Polynices met zijn legers Thebe aan te vallen. Beide broers kwamen om in deze oorlog. Creon, de schoonbroer van Oedipus, vulde het bestuursvacuüm op en verbood zijn onderdanen op straffe des doods de landverrader Polynices te begraven. Dat om de orde in het land te bewaren. Hier komt Antigone, die op dat moment verloofd was met de zoon van Creon, in het spel. Koste wat kost wil ze haar overleden broer begraven en hem de gepaste eredienst geven zodat zijn ziel rust kan vinden. Ze weet dat dit haar zuur kan opbreken, maar de liefde voor haar broer, eigen bloed, is haar meer waard dan het eigen leven en de liefde voor haar minnaar. Antigone wordt, net als Hamlet, gedreven door ‘iets’ in de identiteit dat ze zelf niet in de hand heeft maar dat toch zeggenschap heeft. Ironie vermag hiertegen niets.
[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=gtHk2WEuWaA&feature=related]
Conflicten
Een te complex opgebouwde identiteit kan tot een impasse leiden als het subject niet goed weet naar wat in zichzelf eerst te luisteren. Voor Hamlet en Antigone was het duidelijk: de ene wilde wraak nemen omdat zijn familienaam bezoedeld was, de andere wilde haar gevallen broer tot in de dood respecteren. Maar wat met de eeuwige twijfelaars die nooit tot actie overgaan? Die nooit kunnen beslissen welk deel aan zichzelf minder en welk deel meer van belang is? Niet iedereen is in staat  uit te maken wat aan zichzelf essentieel is en wat niet. Extra moeilijk wordt het dan als het zelf uit talloze elementen bestaat. Op dergelijke figuren kan Hooghe geen beroep doen, wegens onbetrouwbaar.
Is een identiteit wel nog een identiteit te noemen als ze zonder problemen genegeerd kan worden om een conflict te vermijden? Is een identiteit net niet ‘iets’ waaraan de mens onvoorwaardelijk vast hangt? Maakt datgene wat we dus kunnen mijden aan onszelf daarom wel echt deel uit van wie we ten diepste zijn? Antigone gaf haar liefde met de zoon van Creon op om haar broer met liefde te kunnen begraven: de eerste verhouding is minder diep in haar verankerd dan de herinneringen die ze heeft aan haar broer –het ene is Antigone daarom bereid op te geven (was de geliefde haar echtgenoot, dan zou ze wellicht anders hebben gereageerd), het andere, wat haar het diepste raakt en haar persoonlijkheid tekent, niet.
Verlammen
Hooghe ziet in de gelaagdheid van onze identiteit een mogelijkheid tot verzoening. Maar is zijn oplossing niet deel van het probleem? Is de complexiteit tot wie we zijn geworden in de 21ste eeuw, niet de reden voor de impasse waarin we nu zitten: het eigenlijk niet goed weten wie we ten voeten uit zijn? Onze identiteit is een opeenstapeling geworden van vage concepten, zonder dat we weten wat het allemaal afzonderlijk betekent. Wat houdt ‘Vlaming zijn’ in? Is het een persoonlijk gevoel? Een cultureel sentiment? Een geografisch of politiek feit? Is het iets materieels of mentaals? Is het alles of niets van dat? Hetzelfde voor ‘Belg’, ‘Europeaan’ en ‘wereldburger’? Onmogelijk te zeggen. Het teveel verijlt tot een gebrek aan kennis; het teveel verlamt daarom. En als het dat niet doet, zorgt het duidelijk voor verwarring. Mogelijke gevolgen? De kans bestaat dat we de verkeerde identiteit gaan prefereren en dan staat Hooghe nergens meer. En hoe meer identiteiten hoe groter de kans op conflicten.
Verraad
In de oplossing die Hooghe voorschrijft, zit een onuitgesproken premisse. Namelijk dat een overlapping maar mogelijk is als ook de andere zich openstelt. Voor de K.U.Leuven-professor lijkt dat een evidentie; hij heeft daar schijnbaar goede hoop op. Maar die hoop als onvoorwaardelijk aannemen, is naïef en gevaarlijk. Niet iedereen is zichzelf volledig de baas. We weten als buitenstaander namelijk nooit welke motieven er achter iemands identiteit steken. Wat voor ons een futiliteit kan lijken, is voor de andere een existentiële zaak, en omgekeerd. We kunnen en hebben daarom het recht niet om van de andere hetzelfde ‘verraad’ te eisen dat we tegen onszelf plegen –zelfs al gaat het om groter goed. Want evengoed eisen we het einde, de dood van de tegenpartij.
Conflict
Democratie als een georganiseerd conflict tussen verschillende groeperingen in de maatschappij.

Is alle conflict per definitie slecht? Wat als de enige manier om onze identiteiten te temperen nu eens de confrontatie is? Het gevecht? De clash? Wat als ons zelf maar tot rust komt wanneer het tot het uiterste is moeten gaan in een treffen met de andere? Wat als de ruimte van de onzachte ontmoeting de enige plaats is waar onze identiteiten zich in hun grootsheid kunnen strekken en uitleven, om daarna, uitgeput van de strijd, in zichzelf terug te trekken? Wat als dat de enige manier is om ‘gezond’ te blijven, eerder dan onszelf te negeren? Is ironie altijd een goede zaak?
Hysterie
Wat je verdrukt, komt altijd, op de een of andere manier, terug. En erger meestal. Dat is een psychologische wetmatigheid die ook hier geldt. Het is niet omdat we ons op het bewuste niveau niet meer inlaten met een deel van onze identiteit, dat het daarom geen rol meer speelt in ons psychologisch huishouden. Langdurige verdrukking van een deel van onszelf kan tot kwalijke geestesziektes leiden, zoals hysterie en schizofrenie. Waar staan we dan?
Achter zijn oproep om overlappingen met de overkant te maken, steken bij Marc Hooghe alleen maar goede en oprechte intenties. Maar de manier waarop hij dat wil bewerkstelligen is niet zonder gevaar. Via de ironie? Akkoord, maar ook de ironie, het vehikel waarmee hij de twee partijen tot elkaar brengt,  dient soms ‘geironiseerd’ te worden. De ironie werkt voor zolang ze duurt.

[polldaddy poll=3521615]

31 thoughts on “Professor Marc Hooghe zet onze identiteit onder druk”

  1. I simply want to mention I am newbie to blogging and site-building and certainly liked you’re blog site. Most likely I’m planning to bookmark your blog . You definitely have good articles and reviews. Bless you for revealing your webpage.

  2. I just want to say I am all new to blogs and certainly liked your blog site. More than likely I’m going to bookmark your website . You absolutely come with very good article content. Cheers for revealing your blog.

  3. I simply want to say I’m newbie to blogs and honestly loved this web page. Likely I’m want to bookmark your website . You really come with very good posts. Thanks a bunch for revealing your website.

  4. I just want to mention I am just all new to blogging and site-building and truly loved this web site. Almost certainly I’m going to bookmark your site . You amazingly have amazing articles. Thank you for sharing your web-site.

  5. I just want to mention I am just beginner to weblog and honestly loved this blog site. More than likely I’m want to bookmark your website . You definitely have tremendous articles. Appreciate it for sharing with us your web site.

  6. I simply want to tell you that I am just new to blogging and site-building and truly liked you’re web blog. Most likely I’m going to bookmark your blog . You amazingly come with tremendous articles. Kudos for revealing your website page.

  7. I just want to tell you that I am all new to blogs and certainly enjoyed this web-site. Almost certainly I’m want to bookmark your blog post . You absolutely come with fabulous posts. With thanks for sharing with us your blog.

  8. I simply want to tell you that I am just very new to blogs and certainly liked your web-site. Most likely I’m likely to bookmark your blog . You surely come with wonderful articles and reviews. Thanks a lot for sharing with us your blog site.

  9. I just want to mention I am just very new to blogging and site-building and seriously liked your web page. Almost certainly I’m going to bookmark your website . You amazingly have wonderful stories. Many thanks for sharing with us your blog site.

  10. I simply want to mention I’m all new to blogging and actually enjoyed this web-site. Most likely I’m going to bookmark your blog post . You really have remarkable writings. Bless you for sharing with us your webpage.

  11. I just want to say I’m newbie to blogging and certainly savored your blog. Very likely I’m want to bookmark your site . You actually come with great writings. Thanks for revealing your website.

  12. Responsive web design is basically a technique used for web design and development. Further, it is used for creating brilliant layout and images to add more flexibility to a website. This practice makes your website compatible to different browser’s window screen with the use of fluid dimensions at the time of designing your website.

  13. I would say that business is all about a state of intelligence. While sleeping and lifestyle can aid from this I believe it is the belief. It all comes down to making them understand that they are still an asset.

  14. Excellent read, I just passed this onto a friend who was doing some research on that. And he actually bought me lunch because I found it for him smile Thus let me rephrase that: Thank you for lunch! “Too much sanity may be madness. And maddest of all, to see life as it is and not as it should be” by Miguel de Cervantes.

  15. Hey this is kinda of off topic but I was wondering if blogs use WYSIWYG editors or if you have to manually code with HTML. I’m starting a blog soon but have no coding experience so I wanted to get guidance from someone with experience. Any help would be enormously appreciated!|

  16. We have 20+ years experience in the IT industry especially eCommerce. We believe in building long-term relationships and making certain that our clients succeed in all their goals because their success is our success.

  17. We are a successful software design and development company specializing in creating e-commerce Websites, iPhone, Android, and windows 8 applications, facebook applications, Internet marketing (SEO/SEM/SMO and PPC campaigns)

Een reactie achterlaten

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *