Joke Hermsen wekt Rosa Luxemburg en Hannah Arendt tot leven in een fictieve theaterdialoog in de
hemel. Ze waren beter dood gebleven.
Rosa Luxemburg en Hannah Arendt komen elkaar tegen in het hiernamaals, en bestellen een theetje. Wat daarna gebeurt?
Wel, eigenlijk niet zoveel. Zoals clickbait meestal magertjes uitvalt, zo ook de theaterdialoog Rosa & Hannah
van Joke Hermsen, waarbij de auteur een discussie laat ontspinnen tussen de marxistische revolutionair, die
vermoord werd na de mislukte Spartacusopstand in 1919, en de politiek filosofe die in 1975 in haar appartement
in New York aan een hartinfarct stierf.
De aanpak beloofde nochtans verbaal vuurwerk: twee populaire filosofen in retrospectief laten discussiëren over
hun systemen, met de kennis van vandaag.
Maar Hermsen, nochtans een begenadigd schrijfster, overtuigt niet in haar poging. Komt vooreerst door de soms
muffe spreektaal, die zelfs doden vreemd in de mond ligt. Zo omschrijft Luxemburg haar eigen verdrinking
nogal krenterig als het gevolg van ‘snode plannen’. En Arendt spreekt op een bepaald moment over Walter
Benjamin als over een vieze ziekte: ‘ik hield niet van hem als man, niet als masculini sui generis’.
En die handboek-uitdrukkingen storen des te harder omdat de uitgebeelde versies van de twee vrouwen elke
naturel missen. Meer dan personages die werkelijk dialogeren in de Socratische traditie die Hermsen allicht wil
oproepen, lijken ze eerder op sprekende Wikipedia-pagina’s die theorietjes van zichzelf en collega-filosofen
samenvatten.
Terwijl de hemel – die ‘hoge, witte kamer’- zich perfect tot diepere gedachten leent. Waarom blijft een Hannah
Arendt kinderloos terwijl de nataliteit tot de kern van haar filosofie behoort? Was boeiend geweest, dat contrast
te belichten. Een Rosa Luxemburg die via het geleende begrippenapparaat van de ‘banaliteit van het kwaad’ de
daden van haar eigen moordenaars analyseert? Was boeiend geweest, die crossreferentie te maken.
Maar bij Hermsen lijkt de hemel gewoon een verderzetten van het bestaan op aarde, waar de gestorvenen als
vanouds keuvelen en thee drinken, waar ze jammeren over een splinter onder de vingernagel, en waar natuurlijk
Bach op de achtergrond speelt (en natuurlijk dan nog eens de Mattheuspassie). De dood lijkt daardoor al even
voorspelbaar als het leven zelf soms.
Tien geboden
Met Rosa & Hannah schreef de Nederlandse vooral een educatief tussendoortje, dat verder bouwt op haar
eerdere publicaties over Arendt en Luxemburg.
Maar voor alle duidelijkheid: naast een elegante cover bevat de theaterdialoog ook interessante fragmenten. Zoals
de poging tot het moderniseren van de Tien Geboden. Zoals de striemende kritiek richting jokkende politici: ‘de
consequentie is niet zozeer dat mensen [hun] leugens gaan geloven, als wel dat ze op een gegeven moment
helemaal niets meer geloven’.
Maar dat soort inzichten worden dan weer op een drafje afgehandeld, in een soort van meiden-onder-één-
sfeertje, zodat niets blijft hangen. Of althans, niets van belang.
(Deze recensie verscheen eerder in de boekenbijlage van De Standaard)