Heel stoer schrijft Joachim Pohlmann in Weesland over het geweld tijdens de Algerijnse
oorlog, maar het maakt geen indruk.
‘In mijn hand hield ik de richting van de geschiedenis vast. Een beweging van mijn vinger en de
wereld had er anders uitgezien.’
Joachim Pohlmann schuwt de overdrijvingen niet. Niet als partijtopper van de N-VA, niet als auteur
van Weesland, zijn derde roman. Daarin schetst hij op de achtergrond van de Algerijnse oorlog het
leven van Victor: een pied-noir die het Vreemdelingenlegioen vervoegt, opstandige Arabieren
liquideert, en ten slotte een mislukte putsch tegen De Gaulle pleegt.
Na de onafhankelijkheidsstrijd in 1962, die aan minstens driehonderdduizend mensen het leven
kostte, vlucht Victor naar Europa, om na jaren omzwerven en zwartwerk in Toscane Il Potentato op
te kopen: een middeleeuws kasteel, met bijbehorende wijnheuvels die hij succesvol bewerkt.
Victor, die zich door de lokale bevolking pompeus Maestro Vittore laat noemen, vergeet zijn daden
zonder veel gewetensproblemen, totdat zijn einde nadert. ‘Je bent er’, spreekt hij de dood
ootmoedig toe.
Duivelse dynamiek
Weesland leest als een biecht. ‘Ik laat de menselijke ervaring spreken’, zei Pohlmann daarover in
Knack. Meer specifiek de ervaring van iemand die niet vocht ‘voor een ideologie, een staat of een
ander abstract principe. Hij vocht voor zijn thuisland, met de beste bedoelingen.’
Anders gesteld: Pohlmann wil nuance aanbrengen. Welke positie iemand in een conflict inneemt,
berust vaker op toeval en externe omstandigheden dan werkelijk op een doordachte keuze. Bovendien sneuvelt in elke oorlog -kijk naar Oekraïne vandaag- als eerste altijd de waarheid. Dus
wie heeft op het moment van de feiten, hoe gruwelijk ook, het absolute gelijk?
Maar die poging, tonen dat goede intenties slecht kunnen uitdraaien, komt niet van de grond.
Pohlmann de geïnterviewde wordt geboycot door Pohlmann de auteur.
Die laatste mist namelijk twee cruciale eigenschappen als schrijver: de kunst van het schrijven van dialogen (nu veel te uitleggerig). En een psychologische verfijndheid, nodig om de complexiteit
van een karakter gelaagd en geduldig neer te zetten. Victor, zowel de oude als de jonge versie,
lijkt daarentegen op een persoon zonder onderbewustzijn, een hol vat waarin de geschiedenis
weliswaar galmt maar nergens bijval vindt.
Hij ondergaat de feiten, maar zoals water van een eend glijdt. Hoe de gebeurtenissen tijdens de
oorlog zijn psyche uitdiepen, zijn denken slijpen, zijn gevoelens fundamenteel ingrijpend
veranderen, leert de lezer niet. Die ziet enkel de uitkomst: de drank, het geweld, de emotionele
onverschilligheid, en dan nog dik en karikaturaal aangezet. Terwijl de inzet van de roman -een man
die langzaam tot inkeer komt- alleen geloofwaardig wordt door dat proces beheerst te tonen.
Balzakken
Wat de identificatie ook niet helpt: Pohlmann geniet te hard van zijn beschrijvingen van geweld die
eerder gratuite aandoen dan functioneel. Heel stoer en heel terloops beweert Victor ergens: ‘ik zat
tanden uit te slaan, botten te breken en balzakken te elektrocuteren’. Duidelijk zo geschreven met
maar één doel: choqueren, een stomp in de maag. Maar het banaliseert net het effect ervan,
omdat het als stijl doorslaat in patserigheid, in porno.
Nochtans bevat het boek een interessant ethisch element: de spanning tussen Victor en zijn
geadopteerde zus, die kiest voor de onafhankelijkheid en dus strijdt tegen haar broer. Vaderland
versus familiebanden, de loop van de geschiedenis versus het persoonlijke verleden: wie wint?
Maar zelfs dat handelt Pohlmann in een paar paragrafen heel koel af. Alsof hij nog snel een plot
leek te zoeken om het geheel te overgieten met een pathetisch sausje.
In columns, in interviews, in polemieken komt Pohlman weg met zijn schrijfstijl, waarin hij zonder
veel omhaal zijn politieke tegenstanders onderuit haalt. Heel indrukwekkend soms. Maar helemaal
niet geschikt voor literatuur over historisch beladen momenten, waar de rijkheid net in de nuance
ligt. In de precisie van de observatie. De Algerijnse oorlog, een van de meeste complexe conflicten
uit de vorige eeuw, lijkt voor de amechtige schrijfstijl van Pohlmann daarom te hoog gegrepen.
(Een aanpaste versie van de recensie verscheen eerder in de boekenbijlage van De Standaard)